Kosmetyki są produktem szczególnie narażonym na szkodliwe działanie drobnoustrojów. Wymagają więc odpowiedniej konserwacji, która pozwoli zachować ich właściwości oraz zagwarantuje długą przydatność do użycia. Wśród najpopularniejszych konserwantów wymienia się zwłaszcza parabeny, alkohole, fenole, aldehydy, pochodne kwasów organicznych oraz substancje nieorganiczne. Wokół bezpieczeństwa parabenów na przestrzeni lat narosło wiele teorii. Czy prawdą jest, że powodują rozwój nowotworów i destabilizują gospodarkę hormonalną? Zapoznaj się z artykułem i dowiedz się, czy parabeny są szkodliwe dla naszego zdrowia i czy należy ich unikać w składzie kosmetyków. Sprawdź, czy kosmetyki naturalne zawierają konserwanty!
Krótka historia konserwantów w kosmetykach
O konieczności konserwacji kosmetyków wiedzieli już ludzi starożytni. Właściwości sporządzanych wówczas prymitywnych form kosmetyków zachowywali dzięki dodatkowi… soli. W kolejnych stuleciach częściej używano do tego celu alkoholu etylowego. Diametralne zmiany przyniósł przełom XVIII i XIX stulecia. Wskutek intensywnego rozwoju nauk chemicznych do utrzymania trwałości kosmetyków zaczęto wykorzystywać kwasy: siarkowy, sorbinowy, benzoesowy oraz salicylowy. Chętnie sięgano także po substancje składowe antybiotyków, ale z biegiem czasu zrezygnowano z tej praktyki z powodu licznych skutków ubocznych. Krok milowy w konserwacji kosmetyków przyniósł 1924 rok, w którym Teodor Sabalitschak pozyskał w warunkach laboratoryjnych substancję zwalczającą drobnoustroje i aktywną w kwaśnym środowisku. Właśnie to wydarzenie zapoczątkowało karierę parabenów.
Czym są parabeny?
Wedle najogólniejszej definicji parabeny to związki organiczne, które powstają w rezultacie estryfikacji kwasu p-hydroksybenzoesowego, z zastosowaniem katalizatora. Znajdują powszechne zastosowanie nie tylko w przemyśle kosmetycznym, ale także farmaceutycznym i… spożywczym! W języku potocznym określa się je nierzadko mianem konserwantów, gdyż ich zasadniczą rolą jest zabezpieczenie przed szkodliwym działaniem drobnoustrojów. Przybierają one zwykle postać białego lub bezbarwnego proszku o charakterze bezwonnym i bezsmakowym. Dzięki temu nie powodują żadnych zmian w cechach fizycznych kosmetyków: zapachu czy konsystencji, jak również nie modyfikują ich właściwości.
Jaką rolę parabeny odgrywają w kosmetykach?
Kosmetyki są produktem ze stosunkowo długim okresem przydatności. Z uwagi na zróżnicowane przeznaczenie, mogą być wykorzystywane nawet kilka miesięcy po otwarciu. Taki sposób użytkowania czyni je szczególnie podatnymi na niekorzystne działanie drobnoustrojów, które ochoczo rozwijają się w wilgotnym środowisku. Kontakt z zanieczyszczeniami powoduje namnażanie mikroorganizmów, które infekują skórę podczas kolejnej aplikacji kosmetyku. W ten oto sposób powstaje mechanizm błędnego koła. Brak odpowiedniej konserwacji może zatem wywołać lawinę niepożądanych skutków.
Parabeny zapobiegają rozwojowi pleśni i grzybów, a także wykazują nieco mniejszą skuteczność bakteriostatyczną. Hamują rozwój mikroorganizmów, zachowują właściwości produktu, wydłużają czas przydatności i podnoszą bezpieczeństwo jego użycia. Kosmetyki z parabenami mają nierzadko aż kilkuletnią datę ważności, a okres ich przydatności do zużycia wynosi nawet rok od momentu otwarcia. Dzięki zawartości konserwantów nie wymagają one przechowywania w specjalnych warunkach.
Parabeny w składzie kosmetyków niejedno mają imię!
Jednoznaczne stwierdzenie, czy w składzie danego produktu mamy do czynienia z parabenem bywa zadaniem trudnym, a niekiedy wręcz karkołomnym. Warto bowiem wiedzieć, że w kosmetykach parabeny figurują pod różnymi nazwami. Są to m.in.:
- 4-hydroxybenzoic acid,
- methylparaben,
- ethylparaben,
- propylparaben,
- isopropylparaben,
- butylparaben,
- isobutylparaben,
- potassium ethylparaben,
- potassium butylparaben,
- sodium ethylparaben,
- potassium propylparaben,
- potassium methylparaben,
- sodium propylparaben,
- sodium isopropylparaben,
- sodium butylparaben,
- sodium isobutylparaben,
- sodium methylparaben,
- passium methylparaben,
- potassiumbutylparaben,
- calcium paraben,
- phenylparaben.
Regulacje prawne dotyczące stosowania parabenów w kosmetykach
Stosowanie parabenów w przemyśle kosmetycznym podlega regulacji na mocy prawa. Na terenie Unii Europejskiej za obowiązujące należy uznać Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dn. 30 listopada 2009 roku dotyczące produktów kosmetycznych, które uznaje legalność stosowania tych środków konserwujących w kosmetykach. Zgodnie z przepisami bezpieczne stężenie jednego parabenu w kosmetyku nie powinno przekraczać 0,4% i 0,8% w przypadku kilku składników konserwujących. Warto dodać, że prawo unijne dopuszcza możliwość wykorzystania parabenów we wszystkich kosmetykach, z wyjątkiem produktów przeznaczonych do pielęgnacji okolic intymnych (podpieluszkowych) u niemowląt i dzieci do 3. roku życia.
Szkodliwość parabenów w kosmetykach – prawda czy mit?
Parabeny wchłaniają się przez skórę i już po godzinie od zastosowania w postaci kosmetyku można je wykryć we krwi. Są wydalane z moczem, dzięki czemu nie kumulują się w organizmie. Względnie szybki metabolizm w sposób znaczący redukuje więc ich ogólną toksyczność. Nie oznacza to bynajmniej, że ten typ konserwantów w kosmetykach jest w pełni bezpieczny dla naszego zdrowia.
Mimo względnie długiej historii i licznych badań kwestia szkodliwości parabenów nie została dostatecznie wyjaśniona. W środowisku naukowym najczęściej można spotkać teorie wskazujące na bezpieczeństwo stosowania parabenów. Zakłada się w nich, że użycie parabenów w dopuszczalnych normach nie determinuje żadnych konsekwencji zdrowotnych. Warto jednak podkreślić, że wyniki te nadal wzbudzają wiele kontrowersji. Szkodliwy wpływ na organizm mają bowiem nie tylko same parabeny występujące w kosmetykach czy żywności. Ich negatywne działanie może nasilać towarzystwo innych składników.
Wpływ parabenów na układ hormonalny
Sporo wątpliwości budzi zwłaszcza wpływ konserwantów na układ hormonalny i utrzymanie wewnętrznej homeostazy. W niektórych badaniach wskazuje się, że długotrwała ekspozycja na parabeny może powodować rozwój chorób o podłożu hormonalnym, wpływając ostatecznie na funkcjonowanie całego organizmu. Niektórzy badacze dowiedli estrogennego działania parabenów, wskazując, że mogą one opóźniać proces dojrzewania oraz prowadzić do jego zaburzenia.
Czy parabeny powodują nowotwory?
Prowadzone jeszcze w latach 90. badania dowiodły, że parabeny wpływają na rozwój nowotworów. Niepokojących wniosków dostarczyły przede wszystkim badania kobiet chorujących na nowotwór piersi, u których rozwój choroby wiązano przede wszystkim ze stosowaniem antyperspirantów. Do sformułowania tych wniosków upoważniło wykrycie parabenów w zmienionych nowotworowo tkankach. Wprawdzie dostępne obecnie na rynku kosmetyki są znacznie bezpieczniejsze, niemniej dyskusja na temat wpływu parabenów na proces nowotworzenia nie ucichła. Od wielu lat trwają więc badania mające potwierdzić lub jednoznacznie wykluczyć potencjalny związek pomiędzy parabenami a występowaniem nowotworów.
Parabeny a alergie
Jedną z najciemniejszych stron parabenów jest wywoływanie alergii kontaktowej. Wprawdzie nie mają one statusu silnych alergenów, niemniej powszechność stosowania kosmetyków z ich dodatkiem powoduje wysoką częstotliwość reakcji alergicznych. Wśród najczęstszych „skutków ubocznych” pielęgnacji przy pomocy kosmetyków z parabenami wymienia się zwykle zaczerwienienie, wysypkę, pokrzywkę oraz towarzyszący tym objawom skórnym dotkliwy świąd. Skłonność do reakcji alergicznych jest znacznie częstsza u posiadaczy cery wrażliwej i trądzikowej lub w przypadku skóry zmienionej wskutek procesów chorobowych. Potwierdzono, że długotrwałe stosowanie produktów kosmetycznych z parabenami wpływa na rozszerzenie naczyń krwionośnych i może wywoływać wysięk okołonaczyniowy. W konsekwencji przyczynia się do nasilenia dotychczasowych problemów skórnych oraz rozwoju trądziku różowatego.
Czy kosmetyki naturalne są wolne od parabenów?
Każdy kosmetyk, dopuszczony do sprzedaży na rynku, musi zawierać składniki gwarantujące mu czystość mikrobiologiczną. Dotyczy to również kosmetyków naturalnych i ekologicznych. Warto jednak zaznaczyć, że w ich przypadku stosowanie parabenów jest prawnie zakazane. Nie bez przyczyny na ich etykietach figuruje więc oznaczenie paraben free. Trwałość i zachowanie właściwości kosmetyków z naturalnym zapewniają składniki naturalne: olejki eteryczne, a także dodatek witaminy C i witaminy E. Dla poprawy efektów konserwujących względnie często korzysta się z „naturalnych parabenów”, które występują w przyrodzie. Mowa w miejscu tym choćby o sokach owocowych, borówkach amerykańskich, jagodach czy soi.
Podsumowanie
Parabeny to środki konserwujące, które zapewniają kosmetykom odpowiednią trwałość. Mimo względnie długiej tradycji stosowania ich szkodliwość budzi nieustannie sporo kontrowersji. Większość prowadzonych obecnie inicjatyw naukowych koncentruje się na ostatecznym rozstrzygnięciu wątpliwości wokół wpływu parabenów na układ hormonalny oraz rozwój nowotworów. Wprawdzie dotychczasowe badania potwierdzają bezpieczeństwo stosowania parabenów w ilościach regulowanych prawnie, niemniej trzeba samodzielnie wykonać bilans „zysków i strat”. Należy pamiętać, że kosmetyki z dodatkiem parabenów mają działanie alergizujące i nastręczają wielu problemów posiadaczom skóry wrażliwej i skłonnej do podrażnień. Warto więc rozważyć rezygnację z kosmetyków z dodatkiem syntetycznych parabenów na rzecz produktów naturalnych, które zapewnią delikatnej skórze bezpieczną pielęgnację.
Piśmiennictwo:
Marwicka J., Niemyska K., Wieczorek M. (2017). Parabeny jako substancje konserwujące stosowane w preparatach kosmetycznych oraz ich wpływ na apoptozę fibroblastów skóry człowieka, Kosmetologia Estetyczna; 6: 561-567.
